Park avenue. Of: wie controleert de graaier als de normbepaler bij het vuil staat?*

Ingegeven @ ma 03-12-2012

* Verschenen in De Groene-Lab op de website van De Groene Amsterdammer op 7-12-20012.

Wie onlangs de knappe documentaire Park Avenue van Alex Gibney heeft gezien, door de VPRO opgenomen in de serie Hoezo armoede?, is het misschien opgevallen dat tegenover het geweld van grootverdieners dat in die film gedemonstreerd wordt – tot en met grootschalige manipulatie van de politiek aan toe – eigenlijk maar één schriel mannetje gestaan heeft die daar wat tegen deed toen het nog kon: Ralph Nader. Zoekt men op Wikipedia naar wat Ralph Nader sinds de jaren ’70 heeft betekend, toen alle financiële remmen losgingen en de grootste schurken gingen graaien, zich voorziend van ideologische motieven, dan stuit men op een serie instituten en een tijdschrift waar je u tegen zegt.

Waarmee gezegd zij dat wat tegengewicht in de schaal had kunnen leggen om de grote graaier te overtuigen van het bestaan van een moraal, uit de koker van die ene man heeft moeten komen. Er ging geen noemenswaardige oppositie uit van intellectuelen. Eenvoudig en alleen omdat de zojuist gehippificeerde intellectueel besloten had zich op te sluiten in zijn unieke zelf, zijn postmoderne ethiek- en kunstervaring en vooral zijn meest unieke jeugd, zoals bezongen in romans, de psychoanalyse en de universitaire podia voor letterkundigen en filosofen. Terwijl de hippie worstelde met zijn bestaan en zijn verleden, sloeg het grote geld zijn slag. De kust was immers veilig. Instituten die nog rolmodellen durfden voorhouden werden door de traditionele grensbewaker zelf verdacht gemaakt of als ‘fascistisch’ weggezet.

De intellectueel die nog wél functioneerde in Amerika, de journalist van de kritische pers, is sinds dezelfde jaren ’70 met grote ijver ingepalmd door het bedrijfsleven. Zoals we kunnen lezen in De Groene Amsterdammer van 22 november, in het artikel “Een democratie onwaardig: De Amerikaanse media ontberen subversie” door Mars van Grunsven. Overal is geld tekort (sic) en nieuwsredacties lopen leeg. Mettertijd is dat er alleen maar erger op geworden. “Het is pathetisch dat we in een land van 310 miljoen mensen op slechts enkele nieuwsredacties kunnen wijzen waar diep wordt gegraven. We zouden er duizenden moeten hebben”, aldus hoogleraar journalistiek Bob McChesney.

Maar wat wil je dan, Bob? Het is het een of het ander. Ontmanteling van het onderwijs in klassieke leerstofinhouden op basis van filosofisch, kunstzinnig en psychoanalytisch onderbouwde argumenten, of een tegenstem. Je kan niet allebei hebben, bouwen én ontmantelen tegelijk. Ik ken geen onderwijsproject, hier noch in Amerika, waar men opkomt voor een canon van klassieken in het elementaire en secundaire onderwijs dat niet – door democratisch links – wordt weggezet als doctrinair, gevaarlijk, rechts en ouderwets. De intellectueel heeft zich in onze tijd met kracht van filosofenretoriek ontslagen van zijn taak de cultuur te dragen en te onderwijzen. Wie is dan de grootste ‘schurk’, wie draagt de meeste verantwoordelijkheid als ‘de economie’ zijn menselijke aard verliest? De graaier die ineens zijn kans schoon ziet omdat hij ethisch ongecontroleerd zijn gang kan gaan, niet meer op de vingers gekeken door massa’s schoolverlaters die alleen nog maar geleerd hebben te luisteren naar hun eigen innerlijke stem? Of de ‘controleur’, de ethisch-filosofisch onderlegde – en niet zelden maatschappelijk in-de-watten-gelegde – die er zelf het bijltje bij heeft neergegooid waar het gaat om dragen van verantwoordelijkheid en gezag?

Welke vernietigende kritieken zijn het boek Atlas shrugged van Ayn Rand ten deel gevallen? Welk eensgezind onthaal heeft die kritiek gekregen vanuit de intellectuele wereld? Hoeveel gecoördineerde actie heeft de elite weten op te brengen om de waanzin te pareren uit dat boek? Of staat zij ook hier hoofdschuddend aan de zijlijn zich af te vragen waaruit een individueel-persoonlijke mening kan bestaan? Intussen wordt het boek op scholen uitgedeeld en krijgen kinderen het grote graaien (“God wants us to be rich”) met de paplepel ingegoten. Want een corrigerend antwoord van de zijde waar vanouds naar opgekeken wordt is er niet. Dat was wel anders toen Harry Potter op scholen werd gelezen en waarop een gecoördineerde domineesreactie volgde, met protest aantekenende boeken en al.

Maar de liberal-elite zou niet weten welke titels zij kan noemen om een gezamenlijke kritiek op te baseren. Behalve die van filosofen als Lyotard, Bourdieu, Foucault, die haar verbieden titels op te leggen aan de jeugd. Het zwaard van haar cultuurvernieling snijdt aan twee zijden: naar zichzelf toe door het ontbreken van een minimale dosis aan gedeelde kennis, naar het onderwijs toe door het ontbreken van een canon. En zonder canon geen cultuur. Zo simpel lijkt me dat.

Als we de geschiedenis erop nakijken zouden maatschappelijke crises wel eens vaker vooraf kunnen zijn gegaan door het opzij zetten dan wel verbannen of vermoorden van intellectuelen, ofwel, zoals in dit geval en zoals aan het begin van de 20e eeuw (met het Dadaïsme en de bohemien als rolmodel), het zich buitenspel zetten door de intellectuelen zelf. Het gezag dat uitgaat van belezenheid, ideeënmensen, zichthebbers op samenhang in dingen, wordt op catastrofale wijze miskend. In onze westerse geschiedenis heeft standaardonderwijs in ‘de klassieken’ gouden eeuwen voortgebracht. Eerder dan chaos en ontwrichting. De ideologie die zegt “ik ga als hoger opgeleide toch zeker niet bepalen wat een ander leren moet! Laat hij of zij dat zelf liever bepalen!”, het is een culturele doodsteek. Met daarbij inbegrepen een doodsteek voor de zoektocht naar normen, restricties en overwegingen die zo’n cultuur vertegenwoordigt. Als het eenmaal zo ver is, kan je misschien het beste nog Park avenue bewonen. Anders ben je op de keper beschouwd al gauw een loser.