De waarheid over WOI

Ingegeven @ wo 16-04-2014

Het bewijs is nu geleverd. Historici zijn onbekwaam in het vertellen. Niets hebben zij mij duidelijk kunnen maken over WOI. Behalve dan iets over afschuwelijke slachtpartijen die door “nationalisten” werden toegebracht aan weer andere nationalisten van ongeveer alle Europese naties tegen elkaar. Een abstract Idee dat zo maar plotseling de vlam in de pan deed slaan en wel Moest leiden tot een massaslachting. Ooohh, jaaaa … Nee dus.

Dan de film 14-18 dagboeken uit de Eerste Wereldoorlog, uitgezonden door de VPRO. Daar begint het bij de kern van het verhaal. De nieuwste spoorwegen die ons in een paar dagen “van de Atlantische Oceaan naar de Bosporus” vervoerden. “Alles leek mogelijk, als we het maar graag genoeg wilden. Als kinderen genoten we van de sensatie van snelheid die de nieuwe machines ons gaven.” Opwinding, sensatie in een continue wedloop om nog vóór de volgende wereldtentoonstelling de eerste te zijn met weer nieuwe apparaten, machines, wapens. Het Grote Genieten leek geen einde te kennen, de triomfantelijke lach is niet van het scherm weg te slaan. Nog wel het minst bij de inkwartierende soldaten zelf.

Gillend gek van opwinding was men in het Europa van die tijd. (In Amerika was dat niet anders: lees die knappe Kroniek van de Opwinding, The Vertigo Years door Philipp Blom.) Gillend gek van opwinding ging men zijn nieuwste spullen uitproberen op het slagveld. Als bij de voorbereiding op een vuurwerk. Kijk toch eens wat een fantastische spullen je meekreeg om te vechten! Men noemt het (in de 13e minuut van de documentaire) de “augustuservaring”, toen heel Europa gek werd van een brandend enthousiasme om zich massaal in dienst te stellen van de wapenwedloop der fabrieken, gekoppeld aan het aloude patroon van het dappere ten strijde trekken in een veldtocht. “Voor het eerst voelde ik dat het volk totaal één was. Ik voelde een nieuw begin van binnen, alsof er niets van de oude waarden over was, alles zich opnieuw moest bewijzen,” aldus een Duitse moeder die moet toezien hoe haar zoon, wild van opwinding, ten strijde trekt. Want vooral scholieren en studenten uit de burgerij meldden zich als oorlogsvrijwilligers. “Ze maken zich slechts over één ding zorgen, dat ze te laat aan het front arriveren. … Hun bijna hysterisch enthousiasme krijgt een nieuwe Duitse term, de augustuservaring,” aldus de voice-over bij de film.

Goddank dat er nationaliteiten waren! Daar kon het enthousiasme zich tenminste in ontladen. Het uitproberen van het nieuwste wapentuig kon alleen dankzij een organisatie met een sterke centrale eigenheid. Het nationalisme was middel, uiting van enthousiasme voor het nieuwe het doel. Niet het nationalisme als zodanig, niet het grimmige vernietigingsideaal dat mij daarbij is voorgeschoteld, vormde de oorzaak van WOI, maar de begeesterde, aan het christendom en het daarop voortbouwende vooruitgangsideaal ontleende toewijding aan het Nieuwe. Wie wel eens vuurwerk heeft gekocht kent eenzelfde onrust: welk effect heeft het, hoe lang duurt het nog voordat het allemaal de lucht in mag? Hoe dodelijk fataal dat enthousiasme voor het nieuwe is, de kern van mijn cultuurkritiek zoals te lezen in mijn Kernverhaal De razernij van het Westen op deze website, we krijgen het in deze film op een blaadje toegediend. In de gigantische chaos waarin Europa zich leek te storten was er één geestelijke orde aan te wijzen: toewijding aan het Nieuwe bij iedereen en alles. Hulde aan de makers van deze prachtig onthullende film!

Ik maak van de gelegenheid gebruik, misbruik eigenlijk want fraai is het niet, om een sprong te maken naar de uitzending van Tegenlicht van 13-4-14, waarin “de beroemde Amerikaanse mediatheoreticus” Douglas Rushkoff aan het woord gelaten wordt over de tijd- en rusteloosheid van de nieuwe media. Zinnig om bij stil te staan, zult u zeggen, en dat lijkt maar al te waar. Maar vergis u niet. In de 16e minuut van zijn opgewonden monoloog geeft Rushkoff al zijn troeven prijs in een uitroep van kwajongensachtige bluf. Dacht de luisteraar misschien dat hij het verlies van de verhalen zou betreuren, zoals dat zich in de nieuwe media voltrekt? Zo van “Oh no, our collective myths have disappeard! Oh poor Joseph Campbell and the heroe’s journey?” Nee hoor, niks van dat al! Persoonlijk is hij alleen maar blij dat dat tijdperk definitief voorbij is. Zie de 20e eeuwse “guys saying I have this dream, I have this goal and everybody follow me.” Weg met de verhalen van het communisme, het kapitalisme en het christendom. Dus ook weg met Joseph Campbell! Alsof die twee, de ideologie en het epos, van een en hetzelfde laken een pak zijn, in plaats van elkaars tegenvoeters! Kan niet schelen allemaal, want Rushkoff wil nu wel eens “in het nu” leven, terugkeren naar zijn “unieke zelf”. Onbeïnvloed worden door zowel verhalen als door oproepen van media die, hem als consument van the big companies lokkend, trillen in zijn broekzak. Om in het nu te kunnen leven is hij bij een Indiase guru in de leer gegaan en heeft hij zich een Indiase naam aan laten meten. Ram Dass heet hij nu, afgeleid van de god Rama. Vinden we in Rushkoff pnieuw een volgeling van de leer-van-het-gepureerde-zelf? Rousseau en Augustinus met Morozov verenigend? Jawel, inclusief het afzweren van een collectief verhaal en dus van het verleden.

Hoe zit dat dan met Rushkoff en zijn joodse achtergrond? Wikipedia geeft uitkomst. Niet alleen heeft deze held van het moment een jeugd met joodse rituelen en verhalen achter zich, niet alleen ontleent hij zijn nieuwe Indiase naam aan een der machtigste verhalen daar ter plaatse, het Ramayana, ook laat hij zich vergezellen in zijn nieuwe Rama-avontuur door een joods gezelschap. Zelf aldus badend in de machtigste Verhalen die de mensheid ons vergund heeft schrijft hij de eenzame, want verhalenloze twitteraar een verhalenloos bestaan voor door “net als hij” in het nu te leren leven.

Jaja. Zo lust ik er nog wel een paar.